Ḍırār b. ʿAmr ve ʿAbdullāh b. Yezīd el-Fezārī, dönemlerinin önde gelen kelâmcıları arası yer almışlardır. Onlara dair bilgilerimiz çok uzun bir süre sadece makâlât ve tarih kitaplarındaki anlatımlara dayanıyordu. Yakın tarihimizde bu eksikliği gideren gelişmeler oldu. Ḍırār’ın günümüze intikal eden ilk ve tek eseri olan Kitābu’t-Taḥrīş, 2014 yılında neşredildi. Bu eser, doğrudan kelâm alanıyla ilgili olmasa da mezheplerin dağılımı ve fikirleri hakkında bilgiler ihtiva eden en eski Muʿtezilî kaynaklar arasında yer almaktadır. Ḍırār bu kitabında farklı dinî grupların rivâyetleri birbirlerine karşı (...) nasıl kullanıp suistimal ettiklerini konu edinmiştir. Eserin özelliği sadece ihtiva ettiği rivâyetlerde değil, meseleyi ele alış ve anlatım tarzında da bulunuyor. Ḍırār bu çalışmasıyla sonraki nesilleri birçok yönden etkilemiştir. ʿAbdullāh b. Yezīd el-Fezārī, eserlerinin günümüze ulaşması bakımından daha şanslıdır. Bir proje kapsamında 2014 yılından itibaren onun tam on bir eseri yayımlanmıştır. Bunlar arasında kelâm ilmine hasredilmiş birçok neşir yer almaktadır. Böylece çağdaş İslâm araştırmacıları ʿAbdullāh’ın fikirlerini az sayıdaki makâlât referanslarından bağımsız olarak doğrudan kendi kaleminden öğrenme imkanı elde etmiş oldular. Bunun ötesinde bu çalışmalar erken dönem kelâm ilminin en eski kaynakları arasına girmiştir. Bu yayımlar arasında özellikle Kitābu’r-Rudūd dikkat çekmektedir. Sebebi ise Kitābu’t-Taḥrīş ile olan benzerliğinden dolayıdır. Neredeyse her iki kitabın tamamı birbirinin aynısıdır ve karşılıklı atıflar içermemektedirler. Bu tür bir yazım faaliyeti günümüzde tereddütsüz intihal olarak adlandırılırdı. İki mütekellim arasında kronolojik farklar olmadığından kimin kimden etkilendiğini söylemek ilk aşamada zordur. Ḍırār ve ʿAbdullāh’ın birbirlerinden haberdar oldukları anlaşılıyor: İkisi de Kûfe’de yaşamış, Abbâsî halifesi Hārūn er-Reşīd döneminde (786-809) Bağdat’a geçmişler ve orada Hişām b. el-Ḥakem’le (ö. 179/795) imâmete dair Yaḥyā b. Ḫālid el-Bermekī’nin (ö. 190/805) rehberlik ettiği aynı münazara ortamında bulunmuşlardır. Eserlerin özgünlüğü ve etkisi hasebiyle bu çağdaş hemşehrilerden kimin kime kaynaklık etmiş olabileceği sorusu merak uyandırıyor. İkisinin de hem rivâyetleri merkeze alan bir eser vermek için hem bu tür bir telifin fikir babası olmasına delalet eden gerekçeleri var. Bu makalede, öncelikle ikisinin biyografik benzerlikleri takdim edilmiş, akabinde iki eser arasında mukayeselere yer verilmiştir. Kıyaslama, eserlerin hayat öyküleriyle uyumlulukları ve eserlerin tertip ve düzeni üzerinden yapılmıştır. Yöntem olarak aralarındaki paralelliklerden çok farklılıklara odaklanılmıştır. Son olarak ikisinin dayandığı ortak bir kaynağın varlığı sorgulanmıştır. Bu emârelerden hareketle kimin kime öncülük etmiş olabileceğine açıklık getirilmek amaçlanmıştır. (shrink)

Kurrâ’ya nispet edilen aynı kelimelerdeki edâ farklılıklarının tartışmalara sebep olmasından ötürü kıraat ihtilafı olan kelimelerde ihticâc yapılmasına gereksinim duyulmuştur. Delil getirmek manasında kullanılan ihticâc kavramı, kıraat ihtilafları için söz konusu olduğunda ise kıraat ihtilaflarının sıhhat zemininin ortaya konması kastedilmektedir. Ayrıca 2. asrın sonlarında kıraat tevcîhlerinin yapıldığı müstakil eserler ortaya çıkmakla birlikte kıraat alan yazınına ait genel telifatlarda da kıraat ihticâclarının yapıldığı görülmektedir. Kıraat müelliflerinden biri olan İbnu’l-Cezerî de Neşru’l-ḳırââti’l-‘aşr adlı eserinde zaman zaman kıraat ihticâcına yer vermektedir. Mezkûr eserdeki kıraat ihticâcları (...) hakkında tespit edilebildiği kadarıyla yapılmış tek bir çalışma bulunmaktadır. Fakat bu çalışmada, kıraatten ve bunun dışındaki disiplinlerden yeterince istifade edilmediği belirlenmiştir. Ayrıca selef ulemasının Neşru’l-ḳırââti’l-‘aşr adlı esere ihticâc konusunda etkisi özelinde bir çalışmaya da rastlanmamıştır. Buradan hareketle elinizdeki bu çalışmada, İbnu’l-Ce-zerî’nin kıraat ihticâcına dair uygulamaları Neşru’l-ḳırââti’l-‘aşr adlı eser özelinde incelenmiş, me‘âni’l-Kur’ân ve me‘âni’l-kıraat literatürlerinin ortaya çıktıkları dönem dikkate alınarak h. 2.-4. asırlarda kaleme alınan bu literatürlere ait eserlerin İbnu’l-Cezerî’ye ait kıraat tevcîhlerine etkisinin olup olmadığı araştırılmıştır. Çalışmanın neticesinde İbnu’l-Cezerî’nin yaptığı kıraat tevcîhlerinden ele alınanların bir kısmına, söz konusu üç asırda kaleme alınan me‘âni’l-Kur’ân ve me‘âni’l-kıraat telifatında ekseriyetle yer verilmediği saptanmıştır. İbnu’l-Cezerî’nin ise kıraat ihtilafının olmadığı yerlerde dahi ilgili edâ için ihticâc yaptığı müşahede edilmiştir. Buna ilaveten İbnu’l-Cezerî’nin Neşr’de yaptığı ihticâc uygulamalarının me‘âni’l-Kur’ân ve me‘âni’l-kıraat telifatında yapılan ihticâc işlemleriyle benzeştiği görülmüştür. Yine Neşr’in tevcîh eseri olmaması hasebiyle de İbnu’l-Cezerî tarafından yapılan ihticâcların ihtiyaç merkezli olarak kendini gösterdiği belirlenmiştir. (shrink)

Although many scholars take parsimony for granted today, Elliott Sober shows in his latest book, Ockham’s Razors, that they might not be rationally justified to do so. In particular, he claims that the famous Ockham’s Razor, the heuristic that says one should not postulate more entities than necessary, rests on some implicit assumptions that go back to Newton and his rules of reasoning. The problem is that Newton justified those basic rules on theological grounds, that is, the world is parsimonious (...) because God is orderly. All is not lost : Sober suggests that two contemporary perspectives from probability theory do justify parsimony. The first one is related to Bayesianism, and the fact that Ockham’s Razor is embedded in Bayes’ theorem. Sober criticizes this view and argues for an alternative, one in which predictive accuracy is more fundamental. I suggest that Sober might be right about the unseen role of predictive accuracy, but that this does not entail that Bayesians should adhere to Sober’s framework. It is my contention that Sober’s case against Bayesian model selection has more to do with the Bayesian worldview than the methodology per se. (shrink)

Musical prodigies reach exceptionally high levels of achievement before adolescence. Despite longstanding interest and fascination in musical prodigies, little is known about their psychological profile. Here we assess to what extent practice, intelligence, and personality make musical prodigies a distinct category of musician. Nineteen former or current musical prodigies were compared to 35 musicians with either an early or late start but similar amount of musical training, and 16 non-musicians. All completed a Wechsler IQ test, the Big Five Inventory, the (...) Autism Spectrum Quotient, the Barcelona Music Reward Questionnaire, the Dispositional Flow Scale, and a detailed history of their lifetime music practice. None of the psychological traits distinguished musical prodigies from control musicians or non-musicians except their propensity to report flow during practice. The other aspects that differentiated musical prodigies from their peers were the intensity of their practice before adolescence, and the source of their motivation when they began to play. Thus practice, by itself, does not make a prodigy. The results are compatible with multifactorial models of expertise, with prodigies lying at the high end of the continuum. In summary, prodigies are expected to present brain predispositions facilitating their success in learning an instrument, which could be amplified by their early and intense practice happening at a moment when brain plasticity is heightened. (shrink)

In an introductory sketch of history of scholastic interest in aesthetics, the author notes the reawakening of Thomistic interest in this subject since the last century. He adds, with evidence drawn from nineteenth and twentieth century works, that this interest has been accompanied by methodological confusions and a misunderstanding of the theory of beauty of St. Thomas himself. He seeks to remedy this situation with a scholarly treatment of Aquinas' theory of beauty, divided into two parts; the first a genetic (...) investigation of the development of Thomas's ideas on beauty, the second a systematic account of the mature theory. A notable attempt to develop Aquinas' ideas on this subject from the entire corpus of his writings and not merely from the Summas and one or two other major works.--R. H. K. (shrink)

İklim değişikliğini azaltma politikaları bağlamında, Türkiye’de rüzgâr enerjisi gelişiminin kırsal topluluklar açısından sürdürülebilir olup olmadığı yerel ve ulusal politika gündeminin önemli konularından biri olmalıdır. Bu bağlamda bu çalışma, Çanakkale’deki Rüzgâr Enerjisi Santrallerinin (RES) yakınındaki kırsal toplulukların çevresel ve sosyal sürdürülebilirliğini nasıl etkilediğine odaklanmaktadır. Çevresel sürdürülebilirlik temiz enerji ve orman, biyo-çeşitlilik ve habitat üzerindeki etki; sosyal sürdürülebilirlik ise sosyal katılım, sosyal adalet ve eşitlik ve topluluğun yaşam kalitesi, yaşam alanları çerçevesinde değerlendirilmektedir. Çalışmanın verileri, nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması deseninden yararlanılarak elde (...) edilmiştir. Araştırmanın örneklemini, Çanakkale’deki RES şirket çalışanları ve kurulum alanlarındaki yerel aktörler oluşturmaktadır. Ocak-Mart 2023 tarihleri arasında gerçekleştirilen görüşmelerde bölge halkı, yerel paydaşlar ve RES şirketleri için üç ayrı yarı yapılandırılmış mülakat formu kullanılmıştır. Araştırmada bölge halkından 47, yerel paydaşlardan 7 ve RES şirket çalışanlarından 2 kişi olmak üzere toplamda 56 kişi (18 kadın, 38 erkek) ile görüşülerek veriler toplanmıştır. Veriler, MAXQDA programında temalara ayrılarak kodlanmış ve analiz edilmiştir. Araştırma bulgularına göre, Çanakkale kırsalında RES’ler, temiz enerji oluşuyla çevreyle uyumlu ve çevresel sürdürülebilirliğe katkı sağlarken; ormansızlaşma, biyo-çeşitlilik ve habitat üzerinde baskı oluşturmasıyla çevresel sürdürülebilirliği tehdit etmektedir. RES’ler, kurulum aşamasındaki planlama sürecine bölge halkının sosyal katılımı (Çevresel Etki Değerlendirmesi-ÇED- ve alternatif mekanizmalar) ve köylerin ortak kullanım alanlarının iyileştirilmesi için (okul, yol, cami, altyapı hizmetleri vb.) yapılan sosyal destekler ile sosyal adalete, eşitliğe ve sürdürülebilirliğe katkı sağlamaya çalışmaktadır. Bununla birlikte RES’ler, kurulum alanlarıyla ilişkili olarak gürültü, sağlık ile ilgili endişeler gibi etkileriyle bölge halkının yaşam kalitesinin düşmesine ve arazi kullanımının değişmesiyle sosyal yaşam alanlarının (tarım, mera, piknik, gezinti, manzaralı yerlerin azalması vb.) kısmi olarak sınırlanmasına yol açarak sosyal sürdürülebilirlik üzerinde baskı oluşturmaktadır. Netice olarak Çanakkale kırsalında RES’lerin çevresel ve sosyal sürdürülebilirliğe hem katkı sağlayan hem baskı oluşturan iki yönlü bir karaktere sahip olduğu anlaşılmaktadır. (shrink)

Kadınların mukaddes görevlerini, insan neslinin devamlılığını sağlamayı yerine getirebilmelerine imkân veren aylık kanama dönemlerinin ironik bir şekilde kirlilik sebebi sayılması kadim bir kabuldür. Belki de ilkel inançlarda kana yüklenen tabu anlamı bu kabulün benimsenmesinde rol oynamıştır. Her ne kadar feminist akımlarla beşeriyet tarihinin başlangıcındaki anaerkil dönemde kadınlara kutsallık katan doğurganlıklarının bir uzantısı olan adet görmelerinin, ataerkil düzene geçişle bir aşağılanma ve murdarlık sebebi sayılmaya başlandığı iddia edilmiştir. Fakat bu görüşün dayanakları doğruluğunu ispatlayacak sağlamlıkta olmadığı gibi alanın uzmanlarınca da ortaya atılmıştır. (...) Bir hukukçunun mitolojik anlatıları da referans alarak yaptığı taraflı bir antropolojik okumadır. Ayrıca tarihi süreçte kadınların regl dönemlerindeyken bereket ve şifa kaynağı görüldüklerinin de etrafına pislik bulaştıran bir murdarlık halinde kabul edildiklerinin de örnekleri bulunmak mümkündür. Bununla birlikte hayızlı kadını kirli kabul eden anlayışın daha yaygın olduğu söylenebilir. Özellikle bu güne ulaşan şekliyle Yahudilikte, Cennette işlediği ilk günah sebebiyle cezalandırılmasının sonucu olarak adet gördüğü kabul edilen kadın, manen kirlidir ve bu kiri dokunduğu her şeye bulaştırdığından tecrit edilmelidir. Kanaması bittiğinde temizlenmesiyse özel ritüellerle mümkündür. Zaten Yahudilikte kirlilik sebepleri ve kirliliğin toplumda yaygınlaşmaması için alınması gereken tedbirler ile ilgili ahkâm, geniş ve karmaşıktır. Onlara göre cüzzam hastalığına yakalanmak da kirlilik sebeplerindendir ve cüzzamlı olan kişi de, özellikle din adamlarından, tecrit edilmelidir. Güncel Hristiyanlık, Yahudiliğin hayızlı kadınla ilgili düzenlemelerinin neredeyse uygulanamaz yükünden hepsini yok sayarak kurtulmuştur. Fakat ontolojik açıdan kadını ilk günahtan sorumlu tutma anlayışını genel olarak devam ettirmektedir. Cüzzamlıysa Hz. İsa (as) aracılığıyla tedavi edilerek Tanrı'nın rahmetinin ulaştığı bir konuma gelmiştir. İslam dini ise ilk günahı işlemede kadına ayrı bir sorumluluk yüklemediği gibi adet dönemini de bir kirlilik sebebi saymaz. Ama Medine'de Yahudilerle bir arada yaşayan Müslümanların, İslam öncesi Arap kültüründe de bulunan adetli kadını kirli sayma inancından etkilendiği anlaşılmaktadır. Öyle ki Yahudiler gibi hayızlı eşlerini evden çıkarmaları gerekip gerekmediğini, yaptıkları yemeği yiyip yiyemeyeceklerini sorgulamışlardır. Hz. Muhammed (as), hayızlı kadın hakkında indirilen ayetteki ifadeleri açıklarken, kadınları kirli kabul edip tecrit etmenin yanlış bir yorum olduğunu vurgulamıştır. Aksine bu dönemdeki kadınların temiz oldukları hakikatini hem sözleriyle hem de uygulamalarıyla göstermiştir. Sünnete uygun davranışın adetli eşle, tam bir cinsel birliktelik hariç, ilişkinin devam ettirilmesi olduğunu açığa çıkaran rivayetlerin sayısı çoktur. Öncellikle uygulamaya bizzat şahit olan müminlerin annelerinden ve diğer sahâbeden; Hz. Peygamber'in hayızlı eşiyle aynı yatak ve yorganı kullandığını, aynı sofrada yemek yediği hatta onun ısırdığı yerden ısırıp bardakta dudağının değdiği yerden içtiğini, hayızlı kadının elinin, kan bulaşmadıkça giydiklerinin, tükürüğünün temiz olduğunu açıklayan bilgiler aktarılmaktadır. Yine de konu etrafındaki tartışma ve yanlış uygulamalar tabiîn döneminde devam etmiştir. Zira adetli eşle yatılır mı, aynı yorgan kullanılır mı, yaptığı yemek yenilir mi, döktüğü suyla abdest alınır mı gibi sorgulamalar sürdürülmüştür. Hz. Peygamber'in aile efradından İbn Abbas'ın hayızlı hizmetlisine saçını taratmaktan çekindiği, tabiîn fakihlerinden loğusalık kanaması bittiği halde eşini kırk gün geçmeden yanına kabul etmeyenin veya aynı yorganla yatmamayı tavsiye edenin olduğu nakledilmektedir. Kadim inançların değişiminin zorluğu bu örnekte de açığa çıkmaktadır. Ayrıca kadınların aybaşı hali İslamî literatürde çoğunlukla fıkhî açıdan ele alınmıştır. Çünkü kadınların bu dönemde bulunması ibadetler ve muamelat açısından farklı sonuçlar doğurmaktadır. Bu arada kadınla ilgili kökleri Eski Ahid'deki yaratılış kıssasına giden ontolojik suçluluğu ve cezayı hak ettiği inanışlarının Hz. Peygamber'in sünnetiyle ret edilmesinin önemi dikkatten kaçmaktadır. Kur'an'ın deyimiyle eza/sıkıntı çeken kadına muhabbet ve ilgi gösterip desteklemenin sünnette vurgulanması da meselenin ihmal edilen bir yönüdür. Oysaki nasıl cüzzamlı Hz. İsa aracılığıyla uzak durulması gereken murdarlıktan Allah'ın bir peygamberi aracılığıyla şifa ulaştırılmasına layık kulu konumuna geldiyse, hayızlı kadın da Hz. Muhammed'in sünnetindeki uygulamayla bir arada yaşanacak, manen temiz kişi konumuna getirilmiştir. (shrink)

Bu çalışmada, Koronavirüs (Covid-19) salgını sürecinde bireylerin yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim durumu, aylık gelir, ikamet edilen yer, meslek, kronik hastalık durumu, aile içi fert sayısı, bilgisayar ve internet erişimi, yalnızlık ve hayatın anlamı verileri ile dini başa çıkma durumunu yordayan bir modelin geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Araştırmanın çalışma grubu 2020 yılı Covid-19 sürecindeki bireyleri kapsamaktadır. Araştırma, rastgele örnekleme esasıyla, 783 birey ile yapılmıştır. Araştırmacı tarafından geliştirilen demografik bilgi formuyla veriler elde edilmiştir. Araştırmada 14 değişken girdi ve 2 alt boyutlu 1 çıktı (...) toplam 15 değişken ile Yapay Sinir Ağları yöntemiyle geliştirilen bir tahmin modeli ortaya koyulmuştur. Modelin geliştirilmesine ait yaş, medeni durum, cinsiyet, eğitim durumu, ikamet edilen yer, aylık gelir, meslek, kronik hastalık durumu, aile içi fert sayısı, bilgisayar ve internet erişimi, yalnızlık ve hayatın anlamı verileri kullanılarak gerçeklemişken, geliştirilen bu model ile dini başa çıkma durumları tahmin edilmiştir. Elde edilen tahmini ve gözlenen sonuçlar doğrulanmış ve karşılaştırılmıştır. Bulgulara göre, tahmin edilen olumlu-olumsuz dini başa çıkma durumlar ile gözlenen olumlu- olumsuz dini başa çıkma sınıflandırılmasının önemli ölçüde benzerlik gösterdiği tespit edilmiştir. (shrink)

Bu makale, Kur’an’ın ȃ mm lafızlarının delaleti bağlamında tefsir ilmi ile fıkıh usulünün ilişkisini araştırmaktadır Esasen İslami ilimler bağlamında ȃ mm lafızların delaleti, İslam’ın temel metinlerindeki lafızlarla ilgili olduğu için sadece fıkıh usulü veya tefsir ilminin özel konusu değil, tüm İslami ilimlerin ortak konusudur. İslami ilimlerin üzerinde çalıştığı temel dini metinlerin aynılığı, bu ilimler arasında disiplinlerarası ilişkileri zorunlu hale getirmektedir. Tefsir ilmi ile fıkıh usulü arasındaki ilişkinin ȃ mm lafızlar bağlamında işlenmesinin nedeni de budur. Fıkıh usulü, bu konuyu Kur’an’ın lafızlarından (...) ve ibarelerinden hukuki normlar çıkarmak için incelemektedir. Yani lafızların vaz‘ ȋ delaleti, fıkıh usulünün hukuki normlar çıkarmak için müracaat ettiği temel istidlal yöntemlerinden biridir. Tefsir ilmi ise Arap dilinin kaide ve teamüllerine dayanan bu istidlal yöntemini, ilgili lafızlarla Allah’ın neyi murad ettiğini belirleyebilmek için konu edinmektedir. Lafızların vaz‘ ȋ delaleti konusunda tefsir ilmi ile fıkıh usulünün birbirinden ayrıldığı esas nokta da budur. Ayrıca lafızların delaletleri, İslam bilginlerine ilahi hitabı, farklı zamanlar ve mekânlardaki muhataplarının vakıalarıyla ilişkilendirme imkânını vermektedir. (shrink)

Güvenilirci (reliabilist) bilgi teorisi, çağdaş epistemik gerekçelendirme kuramları içerisinde, dışsalcı (externalist) kuramın bir türü olarak kendisine yer bulmaktadır. Kısaca, bir inancı gerekçelendiren şeyin o inancın oluşturulduğu sürecin güvenilirliği olduğunu öne süren bu yaklaşım, bu bilişsel süreçleri özne dışı unsurlara bağladığı içinde dışsalcı bir pozisyonda yer almaktadır. Bu bilgi teorisinin tam karşı konumunda yer alan içselci (internalist) bilgi teorisi ise, özne merkezli bir yaklaşımla, doğru inancı gerekçelendirecek yöntemin, kişinin kendi zihinsel yapısından yola çıkarak, belli kognitif süreçler sonucunda ulaşılabileceğini öne sürmektedir. Epistemik (...) gerekçelendirme kuramları içerisinde birçok tartışmada kendisine yer bulan bu iki bilgi teorisi, kendi içerisinde de birçok farklı kurama kapı aralamıştır. Burada içselci bilgi teorisinden ortaya çıkan erişim içselciliği, farkındalık içselciliği gibi kuramları ve dışsalcı bilgi teorisinden ortaya çıkan süreç güvenilirciliği, gösterge güvenilirciliği ve erdem güvenilirciliği gibi farklı türden kuramları örnek olarak verebiliriz. Öte yandan çağdaş epistemolojideki bu tartışmalar, dini epistemoloji içerisinde de kendisine yer bulmuştur. Özellikle Alvin Plantinga, kendi dini epistemolojisi içerisinde dışsalcı bir tutum sergilemiş ve son dönem çalışmaları içerisinde de güvenilirci bir anlayışla Tanrı inancının epistemik mahiyetini ortaya koymaya çalışmıştır. Bu makalede öncelikle dışsalclık ve onun bir türü olan güvenilirci bilgi anlayışını ve bu kuramlara getirilen eleştirileri ele almaya çalışacağız, daha sonra A. Plantinga’nın son dönem dini epistemolojisinin de yönünü belirleyen güvence (warrant) kavramını açıklayıp, bu kavramın bütün teist dinlere uygulanabilirliğini sorgulayacağız. (shrink)

As a discipline of its own, the philosophy of science can be traced back to the founding of its academic journals, some of which go back to the first half of the twentieth century. While the discipline has been the object of many historical studies, notably focusing on specific schools or major figures of the field, little work has focused on the journals themselves. Here, we investigate contemporary philosophy of science by means of computational text-mining approaches: we apply topic-modeling algorithms (...) to eight major philosophy of science journals, from the 1930s up until 2017. Based on the full-text content of some 15,897 articles, we identified 25 research themes and 8 thematic clusters that show how the research agenda of the philosophy of science has changed in its content over the course of the last eight decades, up to the philosophy of science we now know. We also show how each one of the journals contributed in its own way to this thematic evolution. (shrink)

Özet Şii-İmamiyye’nin usûlde Mu’tezilenin etkisinde kaldığı iddiaları, hicri dördüncü asırdan itibaren dile getirilmektedir. Buna karşılık usûlî düşüncenin ilk mümessili sayılan Şeyh Müfîd’den itibaren mezhep içinden yükselen sesler bu iddiaları şiddetle reddetmişlerdir. Biz bu çalışmada Mu’tezile kelamına sistematik hüviyet kazandıran ve yazdığı eserlerle Mu’tezile kelamının bugüne ulaşmasında büyük pay sahibi olan Kâdî Abdülcebbâr ile İmamiyye’nin kelam düşüncesinin istikrar bulmasında ve Şeyh Müfîd’le başlatılan usûlî yaklaşımın benimsenip yaygınlaşmasında büyük bir yeri olan Ebû Ca’fer et-Tûsî arasında adalet ilkesi üzerinden bir karşılaştırma yaparak, söz (...) konusu iddiaların ne kadar sübut bulduğunu tespit etmeye çalıştık. Kısmi farklı izahları bir kenara bırakırsak, adalet ilkesinin ispat ve yorumlanmasında iki kelamcı arasında kayda değer bir farklılığın olmadığı görülmektedir. Abstract The claim that the Shi’i Imamite thought is heavily influenced by the Mu’tazilite outlook has been alleged since the fouth century of hijra. However, beginning with Shaikh Mufid, the first representative of the Usuli branch of Shi’a, the Shi’is vehemently denied this allegation. In this article, this issue is dealt with by making a comparison between the idea of Qadi Abd al-Jabbar, the prominent Mu’tazilite scholar who made a major contribution to the consolidation of the schools’ theaching and that of al-Tusi, who also made a contrubitued to the integration of the Shi’ite kalam and the spreading of the usuli approach initiated by Shaikh Mufid. Leaving aside the differences in deatil, it seems that there is no noteworthy difference between their approcah to the issue of justice. Key Words: Qâdî Abd al-Jabbâr, Abû Ja’far al-Tûsî, Husn-Qubh, Divine Justice, Free Will. (shrink)

New trends in the economic systems management in the context of modern global challenges: collective monograph / scientific edited by M. Bezpartochnyi, in 2 Vol. // VUZF University of Finance, Business and Entrepreneurship. – Sofia: VUZF Publishing House “St. Grigorii Bogoslov”, 2020. – Vol. 1. – 309 p.

Every year, the Vietnamese people reportedly burned about 50,000 tons of joss papers, which took the form of not only bank notes, but iPhones, cars, clothes, even housekeepers, in hope of pleasing the dead. The practice was mistakenly attributed to traditional Buddhist teachings but originated in fact from China, which most Vietnamese were not aware of. In other aspects of life, there were many similar examples of Vietnamese so ready and comfortable with adding new norms, values, and beliefs, even contradictory (...) ones, to their culture. This phenomenon, dubbed “cultural additivity”, prompted us to study the co-existence, interaction, and influences among core values and norms of the Three Teachings –Confucianism, Buddhism, and Taoism–as shown through Vietnamese folktales. By applying Bayesian logistic regression, we evaluated the possibility of whether the key message of a story was dominated by a religion (dependent variables), as affected by the appearance of values and anti-values pertaining to the Three Teachings in the story (independent variables). Our main findings included the existence of the cultural additivity of Confucian and Taoist values. More specifically, empirical results showed that the interaction or addition of the values of Taoism and Confucianism in folktales together helped predict whether the key message of a story was about Confucianism, β{VT ⋅ VC} = 0.86. Meanwhile, there was no such statistical tendency for Buddhism. The results lead to a number of important implications. First, this showed the dominance of Confucianism because the fact that Confucian and Taoist values appeared together in a story led to the story’s key message dominated by Confucianism. Thus, it presented the evidence of Confucian dominance and against liberal interpretations of the concept of the Common Roots of Three Religions (“tam giáo đồng nguyên”) as religious unification or unicity. Second, the concept of “cultural additivity” could help explain many interesting socio-cultural phenomena, namely the absence of religious intolerance and extremism in the Vietnamese society, outrageous cases of sophistry in education, the low productivity in creative endeavors like science and technology, the misleading branding strategy in business. We are aware that our results are only preliminary and more studies, both theoretical and empirical, must be carried out to give a full account of the explanatory reach of “cultural additivity”. (shrink)

The ethical conduct of research rests largely on researchers, and as such, an understanding of how they perceive and enact their role in research is paramount. However, the literature around ethics and research mostly focuses on researchers’ perception of Research Ethics Boards roles and functions. To fill that gap, we analyzed the perceptions of researchers, REB members, and influential parties about researchers’ role in the ethical conduct of research through discourse analysis. Three discourses emerged: researchers as reflective practitioners, protectors of (...) participants, and technicians. Understanding the commonalities and differences among the discourses may foster a shared and compelling institutional research culture. (shrink)

Hristiyan inancı içerisinde merkezi konuma sahip olan mevzulardan birisi de, İsa’nın ölümünden üç gün sonra diriltildiğine yönelik olan inançtır. Hristiyan eskatolojisinin de dayanak noktasını oluşturan bu mevzu, dinler tarihi ya da teoloji gibi disiplinlerin içerisinde tartışıldığı gibi, çeşitli Hristiyan düşünürlerce, din felsefesi disiplini içerisinde de tartışılmıştır. Din felsefesi açısından bakıldığında, konunun merkezi konumda olması, bu mevzunun rasyonel bir zeminde tartışılıp tartışılamayacağını da beraberinde getirmektedir. Bu bağlamda, özellikle din felsefesi içerisinde birçok Hristiyan düşünür tarafından konu ele alınmış ve farklı çevrelerce de (...) mevzuya yönelik karşı itirazlar dile getirilmiştir. Bu noktada yapılan tartışmaların içeriğine baktığımızda, mucize kavramı önem taşımakla birlikte, Hristiyan düşünürlerin argüman haline getirdikleri ve bir delil olarak öne sürdükleri “Boş mezar” ve “Tanıklıklar gibi birçok farklı husususun din felsefesi açısından tartışıldığını söyleyebiliriz. Ayrıca bazı ateist düşünürlerin bu delillere yönelik itirazları olmakla birlikte, bazı Hristiyan tarihçilerinde konuya ilişkin ciddi itirazları bulunmaktadır. Biz de bu makalemizde, İsa’nın ölümünden sonra dirilişinin rasyonel bir şekilde izahının nasıl olabileceği sorusunu merkeze alıp, konuyu Hristiyan düşünürlerin bakış açısından değerlendirmeye çalıştık. Bu noktada İslam gibi farklı dinlerde ve farklı anlatılarda karşımıza çıkan Hz. İsa figürünü konumuzun dışında tuttuğumuzu ayrıca belirtelim. Çünkü bizim yazımızın konusunu oluşturan kişi Hristiyan inancındaki İsa ve bu din içerisinde önem taşıyan kutsal metinler ve bu metinlerde geçen anlatılar oldu. Bu açıdan bakıldığında yazımız içerisinde, konuya ilişkin doğrudan bir teoloji ya da dinler tarihi çerçevesinde değerlendirme yapmaktan çok, din felsefesi içerisinde bize sunulan tartışmalardan yola çıkarak eleştirilerimizi ve tahlillerimizi dile getirmeye çalıştığımızı ifade edebiliriz. (shrink)

Mitos ve Logos kavramları Antik Yunan uygarlığında söz kavramına karşılık gelen sözcükleri karşılamak için kullanılmıştır. Felsefe tarihinin başlangıcı için yapılan tanımlamalarda ise mitos kavramının yerine logos kavramının tercih edilmesi iki kavram arasında bir farklılığı ortaya koymak için yapılmaktadır. Bu ayrımın nedeni ise mitos’un daha çok dinsel içerikle anılması logos’un ise içerisinde bir tür akılsallık barındırması şeklindeki yorumlarda kendini göstermektedir. Ancak söz konusu ayrımın ilk doğa filozofu/ilk felsefeci olarak nitelendirilen Thales için geçerli olup olmadığı geçmişte olduğu gibi günümüzde de halen tartışılmaktadır. (...) Felsefe tarihi yazımlarında ilk sıraya konan Thales’in anılan kavramları gerçekten farklı şekilde yorumlayıp yorumlamadığı bizce de tartışmaya açık bir husustur. Bu açıdan bakıldığında Thales, söz konusu kavramları iki farklı problemler alanı olarak mı görmüştür? Onun düşüncelerinde kendinden önceki mitolojik mirasın izleri bulunabilir mi? O, katışıksız bir rasyonel midir, yoksa henüz felsefenin yeni filizlendiği bir toplumda bir ara basamağı mı temsil etmektedir? Bu makalenin içerisinde tartışacağımız bu sorular, felsefe tarihinin başlangıcına ilişkin kavramsal arka planın ne olduğu hakkında bize katkı sağlayacaktır. (shrink)

Bu araştırma Hz. Peygamber’e izafe edilen “Dünya müminin zindanı, kâfirin cennetidir” rivayetini konu edinmektedir. Zikri geçen hadisle ilgili literatür taraması yapıldığında müstakil bir araştırmaya rastlanmamaktadır. Esasında ilim geleneğimizde tek bir hadisi bütün yönleriyle inceleyen pek çok araştırma vardır. Ancak söz konusu haberin müsellem ve mesajı açık kabul edilmesi hem Arap hem de Batı araştırmalarına konu edilmemesinin gerekçesi olabilir. İlgili rivayetin temel hadis kaynaklarında muhtelif metinlerle, beş ayrı sahâbîden aktarıldığı tespit edilmiştir. Araştırmamızda sözü edilen metin ve senedler ayrı ayrı incelenerek rivayetin (...) hadis ilmi açısından değeri tartışılmıştır. Rivayetin pek çok tariki olduğu için araştırma merfu‘ haberlerle sınırlandırılmıştır. Sözü edilen rivayete temel hadis metinlerinde hangi bâb başlığı altında yer verildiği ve klasik hadis şerhlerinde metne nasıl yaklaşıldığı tetkik edilmiştir. Rivayetin “zühd” konusunun ayrılmaz bir parçası haline geldiği ve buna bağlı olarak vaaz ve irşad literatüründe önemli bir yer tuttuğu tespit edilmiştir. Hadiste müminin dünya hayatıyla ilişkisine dair serdedilen ifadeler, kabaca “fâni olan her şeye yüz çevirmek” şeklinde tanımlayabileceğimiz zühdle ilişkilendirilmesine yol açmıştır. Hadis şârihleri ise mezkûr haberi dünya arzularının cezb ediciliğiyle, süreklilik arz eden meşakkatli ibadetlerle mükellef olmanın verdiği zorlukla ve dünyada bireylerin başına gelen musibetlere karşı sabretmesi gerektiğiyle ilişkilendirmişlerdir. Bu bakımdan musannifler ile şârihlerin hadisi benzer perspektifle değerlendirdikleri görülmüştür. Çalışmamızda, Kur’an ve hadis metinlerinde yer alan metaforik anlatı biçimi göz önünde tutulduğunda hadisi farklı bir bakış açısıyla değerlendirmenin mümkün olup olmadığı tespit edilmiştir. Zira metafor, retorik sanatların önemli bir unsuru olup, benzetme edatlarını kullanmadan farklı konular arasında anlam bağlantısı kurma sanatıdır. İstiare, teşbih, alegori ve kinaye gibi türlerle benzerlikler taşısa da anlatılan konudan ziyade anlatım tarzını vurgulayarak sözleri güçlendirmesiyle diğerlerinden ayrılmaktadır. Metaforlar düşünce dünyasına derinlik katmakla kalmaz, aynı zamanda karmaşık veya soyut kavramların daha anlaşılır ifade edilmesine imkân tanır. Dilin gücünü ortaya çıkarırken, yaratıcı düşünce ve duygusal bağlantılar kurma becerisini pekiştirerek anlatının içerdiği mesajın vurgusunu artırır ve muhatapta daha derin etki bırakmayı sağlar. Tüm bunlardan hareketle ilgili metinde yer alan “zindan” kavramının metaforik bir anlam içerdiği kabul edildiğinde yeni bir yorum denemesine açık olduğu söylenebilir. Özellikle modern dönemde belirgin, açık ve fark edilir düzeyde ortaya çıkan düşünce ve ahlak krizine karşı bir anlamlandırma yolu seçerek ilgili rivayeti “medeniyet ve sünnet” ilişkisini göz önünde tutarak metaforik bir yorum denemesiyle ele aldık. Zira bu sözleriyle Resûl-i Ekrem’in çökmüş ve çürümekte olan medeniyetlerin haksızlık ve sefaletin kaynağı haline getirdiği tek dünyacı anlayışı reddettiği, nimetlere ve mahrumiyetlere karşı gereğinden fazla ya da az değer atfetmeyi kabul etmediği ve ölümle her şeyini kaybedeceğini düşünenlere karşı bilinç uyandırmaya çalıştığı iddia edilmektedir. Bunun yanında modern insanın İslâm medeniyetini yeniden canlandırabilmesini engelleyen bir dizi kriz vardır. Bunlar ruhsal, bireysel, düşünsel, metafizik ve toplumsal krizlerdir. İnsan, ruhsal krizi manevi ilerleme ve aydınlanmayla; bireysel krizi değerleri arzulara bırakmamakla; düşünsel krizi farklı düşüncelere açık bir şekilde eleştirel düşünceyi geliştirmekle; metafizik krizi dünyevi cazibelerden arınarak varoluşsal kısıtlamalara sırt çevirip bilgi ve anlam arayışına yönelmekle; toplumsal krizi toplumdaki değişimlere katkıda bulunarak insan hakları mücadelesi vermekle alt edebilir. Araştırmamızda insanın bu krizlerle başa çıkıp zindandan kurtularak özgürlüğe kavuşacağı ve kendi medeniyetini kurabileceği fikri metaforik bir yorum denemesiyle ileri sürülmüştür. Modern dönemde karşımıza çıkan sorunların tespitinin ve bu sorunlara dair çözüm önerilerinin rivayet kültüründen beslenmek suretiyle yapılmasının mümkün olup olmadığı da bu sayede tetkik edilmiştir. Bu kapsamda “Dünya müminin zindanı, kâfirin cennetidir” rivayetinin ne şekilde anlaşıldığı veya anlaşılması gerektiği etrafındaki tartışmalara temas edilerek yeni bir yorum arayışına gidilmiştir. Söz konusu arayış “deneme” olarak isimlendirilmiş ve sonraki araştırmacıların çok daha kapsamlı denemelerde bulunması hedeflenmiştir. (shrink)

Ateistlerin teizmi reddetme gerekçeleri, genellikle kötülük sorununun teizme karşı en güçlü argüman olduğunu iddia etmelerinde yatmaktadır. Nitekim ateizme göre teizm, bu soruna başarılı bir şekilde cevap verememektedir. Bununla birlikte kötülük sorununun sadece teistler için bir problem olmadığı iddia edilebilir. Bizde bu makale içerisinde bu savdan yola çıkarak, yakın dönemde Yujin Nagasawa’nın geliştirdiği “sistematik kötülüğün varoluşsal sorunu” açısından bu iddiayı ele almaya çalıştık. Bu sorun, başlangıçta, yalnızca dünyadaki belirli olayların veya belirli olay türlerinin kötü olduğunu değil, aynı zamanda insan varoluşunun dayandığı (...) tüm biyolojik sistemlerin kötü olduğunu göstererek, teizm için bir meydan okuma yaratmaktadır. Ancak hem teistlerin hem de ateistlerin tipik olarak dünyanın genel olarak iyi olduğunu ve içinde yaşamaktan mutlu ve minnettar olmamız gerektiğini onaylayan varoluşsal iyimserliği benimsedikleri düşünüldüğünde, kötülüğün bu versiyonu, teizm için olduğu kadar, ateizm içinde bir problem olmaktadır. Makale içerisinde sorunun bu versiyonuna yanıt verirken ateizmin teizme kıyasla önemli bir dezavantajla karşı karşıya kalması nedeniyle, bunun ateizme karşı güçlü bir argüman olabileceğini iddia ediyoruz. (shrink)

A hagyományunk egyik kérdése az, hogy az eszményeinknek van-e, és mekkora szerepe az emberi cselekvések terén. Az eszményi európai ember valamilyen, esetleg vitatható, esetleg megalapozhatatlan eszményt követ, de uralja szenvedélyeit, vágyait, érzelmeit és érdekeit. A kereszténység ezt felfokozta az erkölcsi cselekvése terén, míg a felvilágosodás a politikában tette mindenek feletti problémává a politikai tudást és eszményeket. Ezt az intellektualizált cselekvési eszményt azonban rendre kikezdik, és ezek a kihívást jelentő magyarázatok a romantikától a marxizmusig a valós cselekvésekre hivatkoznak, amelyek többé vagy (...) kevésbé eltérnek az eszménytől. Egy nemzedékkel ezelőtt, de még ma is sokak számára a valódi cselekvésmotívum az (osztály)érdek volt, míg a mai wokery a személyes érzéseket tette legitim és bármilyen cselekvést igazoló motívummá, míg az eszményeket az elnyomás eszközeinek tekinti, hiszen az eszményeket követni próbáló ember korlátozza önmagát. A kötet írásai a cselekvés szkeptikus megközelítését sugallják: a cselekvéseknek mindig sokféle motívuma lehet, valamilyen eszmény követésétől kezdve érdekek, szenvedélyek és érzelmek követéséig, és ezekről csak feltételezéseink lehetnek. A tapasztalatunk az, hogy a túlmoralizált politika ugyanúgy kellemetlen világot eredményez, mint az alulmoralizált. (shrink)

Heidegger, şeylere bağlanmamaya izin veren meditatif düşünme ile onlarla araçsal ve çıkarcı bir ilişki kuran hesaplayıcı düşünme arasında bir ayrım yapar. Ona göre yeter neden ilkesi, mevcut şeylere hükmetmenin temel yoludur. O, metafiziğin varlık-mahiyet ayrımını da hazır varlık fikrine hizmet eden bu nedensellik paradigmasına indirger; zira Hristiyanlık’ın yaratma kuramı bu ayrımı Yunan felsefesinden uzaklaştıramamıştır. İbn Sînâ ise, İslâm’ın yoktan yaratma kuramını sahiplenerek, yaratılmış dünyanın özüne ontolojik bir fakirlik yerleştirir, zira her şey varlığını kendinde zorunlu varlığa borçludur. Kendinden başkasıyla zorunlu varlık, (...) var edildikten sonra bile kendinde mümkün olma halini korur. Böylece, nedenin bilgisi, bir şey üzerinde hakimiyet kurmak yerine, onun varlığının bizatihi zorunlu varlığa bağımlı olduğunu anlayıp, ona kayıtsız ve ilgisiz kalmayı sağlar. Heidegger’in tersine, nedensel bilgi bir ontolojik yoksulluğun bilgisine dönüşür. Üstelik Heidegger’in meditatif düşünme için referans olarak sunduğu Meister Eckhart, varlık-mahiyet ayrımının sağladığı ontolojik yoksulluk fikrini İbn Sînâ sayesinde geliştirmiştir. İbn Sînâ’nın Heidegger’e yapabileceği bu itirazı ele almakla birlikte, amacımız, nedensellik ilkesinin ve genel olarak aklın etik ve çıkarsız bir şekilde kullanımının imkânını incelemektir. (shrink)

Arapçada izâfet bütünleşik bir yapı arz eden ve ögeleri arasındaki kuvvetli bağ sebebiyle iki isimli bu yapının müfred isim mesabesinde kabul edildiği bir dizilimdir. Bu yapıyı oluşturan kelimelerin diziliminde herhangi bir yer değişimi olmamakla birlikte şiir zarureti gibi oldukça istisna sayılabilecek durumlar dışında bu iki ismin arasına başka bir sözün girmesi de karşılaşılan bir durum değildir. Sözü bu derece kuvvetli bir yapıyla ifade etmenin birtakım anlamsal gerekçeleri bulunmaktadır. Ancak yine anlamın etkili olduğu başka gerekçeler, izâfetle ifadesi mümkün olan bir sözün (...) farklı dizilimlerle dile getirilmesini gerekli kılmaktadır. Bu çalışma Arapçada izâfetle ifadesi mümkün olmakla birlikte farklı yapılarla meydana getirilen dizilimleri tespit edip incelemektedir. Çalışma bir yandan izâfetle ilişkili olup gramerde farklı başlıklar altında yer alan dizilimleri analiz edip değerlendirerek bir arada sunmayı, bir yandan da bu dizilimlerin yapısal farklılıklarını ve farklılığın anlamsal gerekçelerini değerlendirerek konunun öğretimine yönelik veriler oluşturmayı amaçlamaktadır. Konunun yapısal boyutunda bu dizilimlerin izâfetten farkı ve dönüşümün biçimsel boyuta nasıl yansıdığı incelenmektedir. Anlamsal boyutta ise izâfet ve izâfet dışındaki dizilimlerin tercihinde etkili olan anlamsal faktörler incelenmektedir. Her dizilimin biçime yansıyan kendine has oluşturulma gerekçesi olmakla beraber izâfetin tercihinde veciz olmasının, izâfet formunun değişimiyle elde edilen ifadelerde ise çalışmada ayrıntıları izah edilen diğer sebeplerin etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. (shrink)

Bu çalışmada Hollanda’da, İslam Araştırmaları alanında son yirmi küsur yılda üretilmiş olan akademik müktesebat ele alınmıştır. Makalede Hollanda’da İslam Araştırmaları alanında faaliyet gösteren Netherlands Interuniversity School for Islamic Studies (Hollanda Üniversitelerarası İslam Araştırmaları Okulu) kurumu incelenmiştir. İslam ve Müslüman toplumlar hakkında araştırma yapan ve eğitim veren NISIS, 2010'da Hollanda’nın bu alandaki resmi ulusal araştırma okulu olarak kurulmuştur. NISIS, İslam araştırmaları alanına ciddi katkılar sunan dokuz üniversiteyi fakülteleri, doktora ve yüksek lisans öğrencileri ile birlikte bir araya getiren akademik bir platform olup (...) bu yönüyle Hollanda akademik geleneği tarihinde (ve aslında bütün Avrupa’da) eşi benzeri olmayan bir iş birliğini temsil etmektedir. Araştırma okuluna ilk olarak her biri bir yönetim kurulu üyesi tarafından temsil edilen sekiz üniversite katıldı: Rotterdam Erasmus Üniversitesi, Leiden Üniversitesi, Radboud Üniversitesi, Tilburg Üniversitesi, Amsterdam Üniversitesi, Groningen Üniversitesi, Utrecht Üniversitesi ve VU Amsterdam Üniversitesi. Ortaklığa 2013 yılında Maastricht Üniversitesi’nin de katılmasıyla İslam Araştırmaları alanında akademik araştırma yapan ve/veya eğitim veren bütün Hollanda üniversiteleri bu akademik yapılanmaya katılmış oldu. NISIS, İslam ve Müslüman toplumlar hakkında araştırma yapan Hollanda ve Belçika’daki doktora ve yüksek lisans öğrencilerine: mevsimsel okullar, ağ günleri ve diğer eğitim faaliyetleri gibi imkânlar sunmaktadır. Uluslararası faaliyet alanını genişletmek amacıyla dünyadaki akademik kurumlarla mevcut bağlarını güçlendirmek için gayret eden NISIS, özellikle Endonezya, Fas ve Türkiye’ye odaklanmaktadır. Benelüks (Belçika, Hollanda ve Lüksemburg) bölgesinin İslam Araştırmaları ve Müslüman topluluklar hakkında araştırma yapan ve eğitim veren önemli kurumlardan birine dönüşen NISIS, Hollanda sınırlarını başarılı bir şekilde aşıp Belçika’dan KU Leuven ve Ghent Üniversitesi, Almanya’dan ise Ruhr Üniversitesi Bochum Ortadoğu ve İslam Araştırmaları Bölümü ile ortaklık kurdu. Uluslararası Çağdaş Dünyada İslam Araştırması Enstitüsü (ISIM) ve daha sonra NISIS, ‘’Hollanda’nın gerçek manada dengeli, çok kültürlü bir toplum geliştirebilmesi için buna katkıda bulunan kültürler ve toplumlar hakkında bilgi sahibi olmak elzemdir’’ düşüncesinden hareketle kurulmuştur. Çalışmamızda NISIS öncesi teşkilatlanma çabaları; sosyal bilimler ve beşerî bilimler açısından Müslüman dünyasında büyük toplumsal, siyasi ve kültürel öneme sahip çağdaş gelişmelerle ilgili daha fazla araştırma yapma ihtiyacına yanıt olarak kurulan ISIM, faaliyetleri ve yayınları etraflıca ele alınmıştır. Ayrıca NISIS’in kuruluşu, kuruluş amacı, hedefleri, eğitim programı, mevsimsel okulları, İslam Araştırmaları ağ günleri, diğer eğitim faaliyetleri, disiplinler arasılık prensibi, diğer kurumlar ile ilişkileri, Hollanda toplumunun çeşitli kesimlerine ulaşma çabası ve araştırma alanları ortaya konulmuştur. (shrink)

Aydınlanma çoğu düşünürün eşitlik, özgürlük ve keyfi gücün kontrolü gibi ideallerle ilgilendikleri bir dönemdir. Bu düşünürler akıl sahibi ve ekonomik açıdan özgür “evrensel” bir insan öznesi yaratmaya çalıştılar. Bu çalışma günümüzde hâkim olan toplumsal cinsiyet rollerinin ve kalıp yargıların köklerini tanımak adına, önemli bir geçiş dönemi olan Aydınlanma’nın cinsiyet anlayışının bir araştırmasını yapmayı amaçlamakta, bu ideallere ulaşıp ulaşamadığını sorgulamaktadır. Evrensel bir insan öznesinin kadınları kapsayıp kapsamadığını irdelemektedir. Çalışmada öncelikle Aydınlanmanın temel kavramsal çerçevesine yer verilmiş, daha sonra dönemin cinsiyetler arasındaki farklılıkları (...) tanımlama çabaları ortaya konulmuştur. Bu çabaların evrensel insanlık doğasını vurgulayan fikirlere uymadığına dikkat çekilmiştir. “Doğa”, “akıl” ve “erdem” gibi kavramlarla ilişkilendirilen dönemin cinsiyet tartışmaları; kadını doğasının zayıflığı, akli melekelerinin noksanlığı ve erdemin taşıyıcısı olarak ele almış ve bu iddialarını bilimsel açıklamalarla meşrulaştırma çabaları etrafında şekillenmiştir. Bu da Aydınlanma’nın kadınların konumu konusunda başarısız olmasına ve tartışmaların kısır bir döngüde kalmasına sebep olmuştur. Ancak çalışmada yine aynı Aydınlanma’nın kadınları cinsiyetin kısıtlayıcı tanımından kurtarmak için nasıl bir pratik sergilediği ve gücün yeniden şekillendirilmesinde hangi katkıları sunduğu da ortaya konulmuştur. Aydınlanma’nın çelişkilerini fark eden Mary Wollstonecraft aydınlanma ideallerinin kadınları kapsayıp kapsamadığı sorgulamaları ile aydınlanmanın fikirsel olarak feminizme zemin hazırlayan yönünü temsil etmektedir. Özetle Aydınlanma’nın kendisini insanlığın ilerlemesinde bir aşama olarak tasavvur etme ve meşrulaştırma yolundaki derin kararsızlıklarına işaret eden çalışma, onun hak iddialarını uygulanabilir evrensel norm ve ilkelere dayandırıp dayandıramadığını sorgulamakta ve bu noktada başarısız olduğunu iddia etmektedir. Ancak aynı zamanda Aydınlanma’nın kadının uyanış sürecindeki ateşleyici rolüne ve günümüz feminizminin bu sürecin tarihsel tezahürü olduğuna işaret edilmektedir. (shrink)

Kur’an’ın anlamını doğru tespit ve te’vil etmek çabasında kullanılacak araçlardan biri de nüzûl vasatı ile esbâb-ı nüzûl rivayetlerine vukûfiyet ve bunları doğru tahlil etmek için isabetli bir yaklaşımı benimsemektir. Âyetlerin tefsirinde sahip olduğumuz kanaatlerin ve açıklamaların birçoğu esbâb-ı nüzûl rivayetlerine dayanmaktadır. Bu rivayetlerin Kur’an’ın muhtevasına, hadis usulüne, rivayet kalıplarına, siyerle uyumuna göre değerlendirilmesi gerektiği şeklinde görüşler serdedilmiştir. Mesela Medineli Yahudilerden Ka’b b. Eşref’in Bedir sonrasında öldürüldüğü kabul edilmekle birlikte ismi bu tarihten çok sonra nazil olan ayetlerin te’vilinde konuyla ilgili rivayetler (...) nakledilmektedir. Tarihsel açıdan bu çelişkili durum esbâb-ı nuzûl rivayetlerinin tarihî vakıa ile uyumunu araştırmanın önemini göstermektedir. Bu makalede yukarıda zikrettiğimiz hususları Ka’b b. Eşref örneği üzerinden ele alarak, kaynaklardaki bilgileri analitik olarak değerlendirmeye çalıştık. Sonuç olarak konuyla ilgili diğer tartışmalara girmeden tarihî bakış açısıyla rivayetleri tarihe ve zamana uyum açısından değerlendirerek, selefin kastı doğru anlaşılmadığı ve tarihi tutarlılığa yeteri kadar dikkat edilmediği için isminin vefatından sonra nazil olan birçok ayetin esbab-ı nüzûlünde zikredildiğini tespit ettik. (shrink)

Fasıl ve vasıl konusu, nahvin atıf konusuyla da ilişkili olarak cümlelerin bağlanma hususunu ele alan belagatın me‘ânî alanının önemli bir konusudur. Bu konuda, cümleler arasındaki anlam ilişkilerine dair bir takım kavramlar geliştirilmiş, cümlelerin bağlanmasıyla ilgili esaslar oluşturulmuştur. Bu konunun ele aldığı cümleler, aralarında sebep-sonuç, zıtlık, karşılaştırma vb. anlam ilişkileri bulunan cümleler değil, bu tür anlam ilişkileri dışında art arda gelen ve paragrafın oluşumuna katkı sunan cümlelerdir. Bu cümleler, bağlama dışında başka bir anlamı olmayan vav bağlacıyla veya bağlaçsız biçimde sıralanır. Bağlaçsız (...) sıralanan cümleler arasında modern dönemde noktalama işaretleri kullanılmaktadır. Fasıl ve vasıl konusu kendi kavramları ve sistematiği içerisinde cümlelerin bağlanmasını ve bağlanma esaslarını açıklamaktadır. Ancak bu tür cümlelerin ve bunların bağlanma konusunun Türkçe dilbilgisindeki karşılığı tartışılmamıştır. Çalışmanın bir kısmında bu konunun Türkçe kavramsal karşılığı teorik olarak tartışılmakta ve sıralı bağlı cümleler olduğu tespiti yapılmaktadır. Çalışmanın diğer kısmında ise fasıl ve vasıl konusunda ele alınan cümleler Türkçe dilbilgisi perspektifinden hareketle yeni bir bakışla sunulmaktadır. Sıralı bağlı cümlelerin noktalama işaretleriyle ilişkisi olduğundan fasıl ve vasıl konusundaki cümlelerin bu işaretlerle olan ilişkisi de açıklığa kavuşturulmaktadır. (shrink)

Hukuk sistemleri, kişinin maddi varlığı kadar manevi varlığını da korumayı amaçlamaktadır. İslam’ın insanı konumlandırdığı yer sebebiyle fıkıh da insanın manevi varlığını koruyacak normlar ortaya koymuştur. Yargı alanında asırlar boyu bu normları esas alan Osmanlı, Batı’nın etkisiyle birlikte bu normları kanunlaştırmaya başlamıştır. Bu kapsamda insanın manevi varlığına yönelik tecavüzler de kanun metinlerine girmiş, mahkemelerin davaları bu kanunlar çerçevesinde ele almaları istenmiştir. Kanunlarda ise manevi varlığa yönelik hakaret suçlarının klasik Hanefî fıkhına uygun olarak düzenlendiği görülmektedir. Lakin kanun yapımında zamanla fıkhî birikimden daha (...) az yararlanılmış, suçun taksiminde Batı sistematiği esas alınmıştır. Günümüz Türk pozitif hukukunda “şerefe yönelik suçlar” içerisinde düzenlenen hakaret suçunun da bu sistematiği takip ettiği ve Osmanlı pozitif hukukundan etkilendiği görülmektedir. Çalışmada hakaret suçu, Türk hukuk tarihinde birbirinin ardılı olan klasik Hanefî fıkhı, Tanzimat Dönemi kanunları, bazı konularda eski Türk Ceza Kanunu ve günümüz Türk Ceza Kanunu üzerinden mukayeseli olarak ele alınmaya çalışılacaktır. (shrink)

Çağdaş epistemoloji içerisinde, dışsalcı, güvenilirci ve erdeme dayalı epistemolojik tartışmaların bir benzerini, dini epistemoloji içerisinde etkili bir şekilde yer edinen ve reformcu epistemoloji olarak bilinen yaklaşım üzerinden görebilmek mümkündür. Alvin Plantinga, Nicholas Wolterstorff ve William Alston gibi filozofların öne çıktığı bu yaklaşımın ana iddiası, kanıta ya da argümana dayanmaksızın, Tanrı’nın varlığına inanmanın bütünüyle doğru, rasyonel, makul ve güvenilir olacağı şeklindeki bir tezdir. Kanıtın, gerekçelendirme için zorunlu bir koşul olmadığı fikri, algısal deneyimlerin gerekçelendirilmesine benzer şekilde, dini deneyimlerin de öyle olduğu ve (...) dolayısıyla, aynı epistemik statüye sahip olması gerektiğini öne süren, eşitlik tezine dayanır. İlk ortaya çıktığı günden bugüne, üzerinde çokça konuşulan ve tartışılan bir yaklaşım olan reformcu epistemoloji, özellikle son beş yıl içerisinde, oldukça farklı bir hale gelmiştir. Zira bu yaklaşımı, kanıtsalcılıkla uyumlu, erdem epistemolojisiyle bağlantılı ve diğer teistik dinler üzerinden değerlendiren yeni çalışmalar ortaya çıkmıştır. Bu nedenle, bu makalede, reformcu epistemoloji ana hatlarıyla ele alınmıştır. Beraberinde, ona yöneltilen itirazlara değinilmiş ve sonrasında, bahsi geçen yenilik iddiaları soruşturulmaya çalışılmıştır. Son olarak, teistik inancın rasyonalitesiyle ilgili, farklı bir bakış açısı sunulmuştur. (shrink)

Mehmet Akif İnan, Türkiye sendikacılığının önde gelen bir siması olarak bilinmesinin yanı sıra şâir ve yazarlığıyla da toplumun ekseriyeti tarafından tanınan bir şahsiyettir. Fakat sûfî kişiliği pek bilinmemektedir. Yapılan araş-tırmada İnan’a daha mücadeleci ve aktif karakter sağlayan hakikat, bilinmeyen tasavvuf ve tarîkat yönüdür. O, tasavvuf terbiyesinin kazandırdığı ahlâkla, insanlara önceden gösterdiği fedakârlığın daha fazlasını gösterir. İnan, tasavvuf ilmiyle benlik dönüşümünü gerçekleştirdikten sonra hem sendika çalışmalarında hem yazılarında ve şiirlerinde neslin kendi öz kültürü ve medeniyetiyle yetişmesi için gayret göstermiştir. İnan’ın tarîkata (...) intisabı yakın çevresi tarafından hayretle karşılanırken, tasavvufun kendisine kazandırdığı hal ile insanları kucaklaması, onların dertlerini paylaşması, arkadaşları tarafından "entelektüel derviş" olarak vasıflandırılır. Bu konuda yakın arkadaşları ve kendisini tanıyanlardan birçok eleştiri almıştır. Bu çalışmada, İnan’ın hayatı, eserleri, hayat mücadelesi ve pek bilinmeyen sûfî kişiliği ele alınmaktadır. (shrink)

K.E. Løgstrups disputats fra 1942 – nu i revideret udgave med Løgstrups senere tilføjelser og rettelser. Redaktion og efterskrift ved Kees van Kooten Niekerk. Den transcendentalfilosofiske Problemstillings Forstaaelse af Livet i sig selv som formløst og skikkelsesløst deler Teologien ikke. Den jødisk-kristne Livsforstaaelse er den modsatte: at Livet er noget bestemt, før og uanset den Skikkelse det vinder i Kulturen. Menneskelivet er ikke først og ikke udelukkende Kultur-Liv. I Israels Tro og i Jesu Forkyndelse er Livet i sig selv, uanset (...) hvilke Skikkelser Mennesket giver det i sin Kultur, noget bestemt, fordi det er skabt Liv.” "For Løgstrup-fortolkere er det spændende at følge Løgstrups udvikling, hvor de senere tanker om den etiske fordring som et humant begreb og de suveræne livsytringer tager sin begyndelse i disputatsen." **** Henrik Gade Jensen, Jyllands-Posten "Løgstrup starter sin videnskabelige karriere med at rydde grunden for det livtag med den sekulariserede, gudløse tilværelsesforståelse, der siden blev hans opgave tilværelsen igennem. Der er en enestående konsekvens i Løgstrups liv og tænkning fra først til sidst, en teologisk konsekvens. Det er det, der er det store ved ham." Niels Højlund, Weekendavisen. (shrink)

“Tanzanya’da Leibzig Misyoner Cemiyeti Misyonerliği, Karşılaşılan Zorluklar ve Kullanılan Yöntemler” isimli makale “Tanzanya’da Misyonerlik Faaliyetler Lutheran Kilise Örneği” isimli yüksek lisans tezine dayanmaktadır. Makale, Lutheran misyonerliğinin Tanzanya’da faaliyetlerine nasıl başladıkları, ilerleme yöntemleri ve karşılaşılan güçlükleri anlama noktasında önem arz etmektedir. Makalede ana konuya odaklanmadan önce, Tanzanya hakkında genel bir bilgilendirme yapılmış, ardından Leibzig Misyon Cemiyeti’nin (LMS) faaliyetlerine nasıl başladığı, kronolojik bir şekilde açmış olduğu istasyonlar, bu istasyonlarda karşılaşmış olduğu zorluklar ve kullanılan yöntemler hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca, Tanzanya’da Lutheran misyoner cemiyetlerinin, (...) Tanzanya Evanjelik Lutheran Kilisesi (Tanzania Evangelical Lutheran Church in Tanzania) ELCT ile tek bir kilise çatı altında toplanması ele alınmıştır. Son olarak, ELCT’nin kabul etmiş olduğu ilkeler ve Martin Luther’in öğretilerinin Afrika’daki yansımaları üzerinde durulmuştur. Makale, sadece misyonerleri ve misyonerlik faaliyetlerini değil, ayrıca muhatap olunan ve yüzyıllardır sömürgeleştirilen Afrika halkını anlamamıza da yardımcı olmaktadır. Araştırma, Lutheran misyonerliğinin Tanzanya’da başlamış olduğu 19. yüzyıl sonu ve yoğunlaştığı 20. yüzyıl ile sınırlandırılmıştır. Otto von Bismarck’ın (1815-1898) katkılarıyla gerçekleşen Berlin Konferansı sayesinde, batılı ülkelerin bayrakları ile haçları da sömürge topraklarına girmiştir. Tanzanya'da Lutheran Misyon, Johann Ludwig Krapf (1810-1881) ve Johannes Rebmann'ın (1820-1876) CMS tarafından görevlendirilmeleri sonucu başlamıştır. LMS, CMS'den 1892 tarihinde görevi devralmıştır ve Machame, Mamba, Old Moshi, Pare, Meru'da faaliyet göstermiştir. Misyon faaliyetleri süresince, savaşlar, kıtlık ve salgın, çok eşlilik, sünnet uygulaması, tanrı anlayışı gibi birçok zorlukla karşılaşılmıştır. Zorluklar, onları ortadan kaldırmaya yardımcı olacak; eğitim, sağlık, bütüncül hizmet, ortak dil (lingua franca), Kutsal Kitap çevirileri, ev ziyaretleri, yerli yardımcılar ve yerlileştirme gibi yöntemleri de beraberinde getirmiştir. Tanzanya’da LMS dışında; Katolik Kutsal Ruh Babaları (Holy Ghost Father/ Spiritanlar), Katolik Beyaz Babalar (Peres Blancs), Katolik Benediktinler, Anglikan Kilise Misyon Topluluğu (Chuch Missionary Society) CMS, Anglikan Üniversitelerin Orta Afrika Misyonu (The Universities’ Mission to Central Africa) UMCA gibi misyon grupları mevcuttur. Tanzanya'da bulunan Lutheran Misyon toplulukları, Evanjelik Lüteriyen Kilisesi (ELCT) adı altında 1963 yılında tek bir çatı altında toplanmıştır. ELCT bugün 5,2 milyon üyesi ile Tanzanya nüfusu içinde hatırı sayılır bir yere sahiptir. Bu çalışmada, deskriptif yöntem kullanılmıştır. Ulaşılabilen tüm ilk kaynaklara inilerek Lutheran misyonerler ve Tanzanya hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmada Türkçe kaynaklara yer verilmekle birlikte yabancı kaynak kullanımına ve misyon topluluklarının bilinen kısaltmalarının kullanılmasına önem gösterilmiştir. (shrink)

Bir şey, Tanrı onu emrettiği için mi iyidir ya da kötüdür? sorusunu merkeze alarak oluşturulan ve yakın dönem içerisinde gerek din felsefesi ve gerekse ahlak felsefesi içerisinde tartışılan konulardan biriside “İlahi Buyruk Teorisi”dir. Bu teori kısaca, ahlaki değerlerin kaynağının, Tanrı’nın buyruklarında, yani onun emir ve yasaklarında belirlendiğini açıklamaya çalışmaktadır. Eylemlerimizin iyi ya da kötü olarak nitelendirilmesinin Tanrı’nın buyruklarıyla mı, yoksa onların Tanrı’dan bağımsız, yani, kendi doğalarından mı kaynaklandığı tartışması, ilk olarak ahlak felsefesi içerisinde Platon’un “Euthyphro” diyaloğunda kendisine yer bulmuştur. Bununla (...) beraber Hristiyan teolojisi içerisinde Aziz Augustinus, Duns Scotus ve Thomas Aquinas isimler; İslam düşüncesi içerisinde ise, “Hüsün ve Kubuh” meselesi adı altında Mu’tezile, Eş’ariyye ve Matüridiyye gibi ekoller konuya dair yaklaşımlarını ortaya koymaya çalışmıştır. Son olarak daha yakın dönemde din felsefesi içerisinde Philip L. Quinn, Robert M. Adams ve Janine Marie Idziak gibi birçok isim bu teoriye yönelik kapsamlı çalışmalar ve argümanlar geliştirmiştir. (shrink)

Heidegger, Varlık sorusu temelinde Batı metafiziğini eleştirirken Varlık’ın bu gelenekte nasıl aşama aşama unutulduğunu göstermekle kalmayıp aynı zamanda Batı metafizik geleneğinin onto-teolojik yapısını da açığa çıkarmaya çalışır. Ona göre Batı metafiziğinin onto-teolojik yapısı içinde Tanrı kavramı metafizik sistemler için kurucu rolü üstlenir. Tanrı kavramına verilen bu rol Causa Sui’dir. Ancak Heidegger’e göre Tanrı Causa sui olarak, ilahi Tanrı’dan uzaklaşmıştır.

Ülkemizde 6 Şubat 2023 tarihinde 11 il ve ilçelerini kapsayan büyük bir deprem yaşanmıştır. Bu depremde bütün kamu kurumları ve Sivil Toplum Kuruluşları (STK) bölgeye destek olmak için seferber olmuştur. Bazı kamu kurum ve kuruluşları enkaz kaldırma, yaralılara tıbbi müdahale, çadır temini, kurulması, iaşe ve ibate vb. ihtiyaçların karşılanması için görev yaparken, bazıları da yaşanan depremin travmatik etkilerini azaltmaya yönelik manevi destek hizmetleri yürütmüşlerdir. Bir kamu kurumu olan Diyanet İşleri Başkanlığı’na (DİB) bağlı İl ve İlçe Müftülükleri personeli, merkez teşkilatı ve (...) Diyanet Vakfı çalışanları da sahada görev yapmıştır. DİB personelinin deprem bölgesinde manevi danışman olarak hizmet vermesi, o tarihlerde, bazı kesimler tarafından eleştirilmiştir. DİB personelinin alanda yaptıklarının incelenmesi bu çalışmanın konusunudur. Çalışmanın amacı manevi danışman olarak hizmet veren DİB personelinin alanda neler yaptıklarını detaylarıyla belirlemek ve yapılanların manevi danışmanlık mesleğinin ilkelerine uygunluğunu literatür esas alınarak değerlendirmektir. Araştırma nitel araştırma desenlerinden, durum çalışmasıyla (Case Study) yapılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu Kırşehir il ve ilçe müftülüklerinde çalışan din görevlileri oluşturmaktadır. Bu çalışma grubunun seçiminde amaçlı örneklem yöntemi kullanılarak ölçüt örneklem tekniği ile veri toplanmıştır. Burada tercih edilen ölçüt, Kırşehir İl ve İlçe Müftülüklerinde görev yapmak ve depremde manevi danışman olarak, alanda çalışmış olmak şeklinde belirlenmiştir. Katılımcılarla yarı yapılandırılmış görüşmeler yoluyla sorulan sorulardan elde edilen verilere, betimsel analiz uygulanmıştır. Mülakat soruları araştırma amacına uygun olarak ve literatür taraması esas alınarak araştırmacı tarafından oluşturulmuştur. Bu araştırma sonucunda elde edilen bulgular, DİB tarafından manevi danışmanlara düzenlenecek eğitim programlarının düzenlenmesinde veri oluşturması yönüyle önemlidir. Araştırma sonunda bulgular şöyle sınıflandırılmıştır: Psikolojik/manevi danışmanlık: Ziyaretlerde depremzedelerin ellerinin tutulması, kucaklama, duygusal refakat, çocukların başlarının okşanması vs. yakınlık hissi verilerek depremzedelerin rahatça konuşmalarına imkân oluşturmuşlardır. Bölgenin yapısından dolayı mezhepsel ayırım yapmadan bütün köylere gidip “Siz bizim kardeşimizsiniz, sizin için geldik, yalnız değilsiniz, acınızı paylaşıyoruz, geçmiş olsun” ifadeleri ile duygudaşlık hissi verilmiş ve yardım götürülmüştür. Dinî/manevi danışmanlık: Cenaze yıkamak, kefenlemek, cenaze namazı kıldırmak, çadır mescidinde vakit ve Cuma namazı kıldırmak, Kur’an okumak, dua ve sohbet etmek gibi faaliyetler yapılmıştır. Depremzedelerin yaşadıkları evler, çadır kentler, konteynerler ve köyler düzenli ziyaret edilerek hal ve hatırlarının sorulup, vatandaşın isteği üzerine dini törenler yapılmıştır. Destek hizmeti: Özellikle ilk giden görevliler yemek/su dağıtma, çadır kurma ve AFAD çalışmalarında kurtarma işlemine katılmışlardır. Diğer hizmetler: Depremzede esnafın kalkınması ve ekonomik destek için, esnaftan alış-veriş yapmışlar, nişanlı kızlara çeyiz ve üniversite öğrencilerine kitap yardımında bulunmuşlardır. (shrink)

Tanrı tasavvuru, İslam düşünce tarihinin en temel problemlerinden biri kabul edilmektedir. Tanrı’nın aşkın varlığı, O’nun standart kalıplarla tanımlanmasını olanaksız kılmaktadır. İlahi olanla beşeri olanın iletişimi ve etkileşimi, yapısal farklılık bakımından bir takım sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu sorunlardan biri de insan biçimci Tanrı tasarımıdır. Bu tasarım, dinlerin ve felsefenin çözümlemesi gereken önemli bir mesele olarak önümüzde durmaktadır. Biz de Orta Çağ’ın önde gelen dinler ve felsefe tarihçisi, aynı zamanda da kelâm bilgini Şehristânî’nin bu meseleyi nasıl aktardığını, analiz ettiğini ve meselenin (...) çözümüne ilişkin hangi önerilerde bulunduğunu araştırdık. Bu çalışma sayesinde kurumsal anlamda mensupları ve eserleri neredeyse yok olmuş ekollerin görüş ve yöntemleri güvenilir bir şekilde ortaya konularak düşünce tarihi bir boyutuyla aydınlanmış olacaktır. Şehristânî, ne Tanrı’nın mahlûkata ne de mahlûkatın Tanrı’ya benzeyebileceğini savunmaktadır. Dolayısıyla ona göre Tanrı; cevher, cisim, araz, uzay-zamana bağımlı, arazları kabule elverişli ve yaratıklara mahal olamaz. O, Gulât-ı Şîa’nın Tanrı konusunda iki tür teşbih/benzetme yaptığını aktarmaktadır: Birincisi, yaratanı yaratılana; ikincisi ise yaratılanı yaratana benzetmektir. Bu ifade, ne Tanrı’da yaratılış emaresi ne de mahlûkatta ulûhiyet vasfı bulunabileceğine dikkat çekmektedir. O’na göre Gulât-ı Şîa, bu görüşlerinde gayr-i İslami inanç ve ideolojilerin etkisinde kalmıştır. Şehristânî, kimi Kerrâmiyye mensuplarını da Tanrı’yı cevher ve cisim olarak nitelendirmekle itham etmektedir. İslâm düşüncesinin henüz erken dönemlerinde terminolojik bir ittifakın oluşmaması ilerleyen dönemlerde böylesi tartışmalara kapı aralamıştır. Ayrıca Şehristânî, onların Tanrı’nın zâtını hâdis şeylere mahal olarak konumlandırdığını da iddia etmektedir. Oysaki Kerrâmiyye, Tanrı’nın zâtında sonradan ortaya çıkan şeyler/havâdis ile ezeli sıfatlar arasında bir ayrım yapmakta ve sonradan ortaya çıkan şeyleri “ilahi sıfat” olarak değil, hâlikiyyet, mürîdiyyet ve mütekellimiyyet gibi kavramlarla nitelendirmiştir. Nihayetinde Şehristânî, Kerrâmiyye’nin söylemlerini tevil kabul etmeyecek katı antropomorfik ifadeler olarak nitelendirmektedir. (shrink)

Gökhan Murteza, “Ahlak, İktisat ve Bilim: Adam Smith Felsefesine Giriş” isimli eserinde genellikle İktisat disiplininin birçok farklı konusunu felsefi açıdan tartışmaya açmıştır. Murteza’nın bu eseri, devleti ve toplumu ilgilendiren bu araştırma alanının, A. Smith ile birlikte bir bilim dalı olarak görülmeye başlanmasının sonucunda, gerçekten ahlaki olanı içerip içermediği problemi üzerinde durmaktadır.

İslamiyet’in Türkler tarafından kabul edilmesiyle birlikte Türk edebiyatında, İslamiyet’i konu alan eserler telif edilmiştir. Bu eserlerin bilhassa tevhid, naat, münâcât ve hâtime bölümlerinde Allah’ın rahmetine ve Hz. Muhammed’in şefaatine nail olmak arzusunun dile getirilmesi bir gelenek hâline gelmiştir. Zamanla, şefaati konu edinen ve başta Hz. Muhammed olmak üzere Allah’ın şefaat etmesine müsaade buyurduğu kişilerden şefaat isteğinde bulunulan manzum ve mensur müstakil eserler telif edilmiştir. Bu eserler, dinî-tasavvufi türlerden ayrılarak şefaatnâme olarak adlandırılmıştır. Şefaatnâmelerin geneli, eski Anadolu Türkçesi döneminde telif edilen Hikâye-i (...) Kesikbaş, Hikâye-i Deve, Hikâye-i Güvercin, Hikâye-i Geyik, Hikâye-i Kız, Hikâye-i İsa, Hikâye-i İsmail ve Hikâye-i İbrahim gibi dinî manzum hikâyelere anlatım ve üslup özellikleri bakımından benzemektedir. İslam dinini halka öğretmek amacıyla sade bir Türkçe ile kaleme alınan ve tahkiyenin ön planda olduğu bu hikâyelerden biri, muhtevasından dolayı şefaatnâme türü içerisinde değerlendirdiğimiz Şefaatnâme-i Yahyâ’dır. Çalışmamıza konu edilen bu eser, Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar Bölümü’nde 4042 demirbaş numarasıyla kayıtlı olan ve içerisinde Süleyman Çelebi’nin (ö. 1422?) Vesîletü’n-Necât’ı ile eski Anadolu Türkçesi döneminde telif edilen dinî muhtevalı pek çok manzum hikâyenin bulunduğu yazmanın 155a-160a sayfaları arasında yer almaktadır. Şefaatnâme-i Yahyâ, aruzun “fâ‘ilâtün / fâ‘ilâtün/ fâ‘ilün” kalıbıyla ve mesnevi nazım şeklinde yazılmıştır. 154 beyitten müteşekkil bu eserde, Hz. Muhammed’in günahkâr ümmet için üzülüp ağlaması, o esnada sohbetinde bulunan Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali, Hz. Ayşe ve Hz. Fatma’ya günahkâr kullara şefaat için ne yapacaklarını sorması ve onların da bu soruyu cevaplamaları tahkiye edilmiştir. Bu makalede, öncelikle şefaatnâme hakkında bilgi verilmiştir. Ardından, Şefaatnâme-i Yahyâ’nın dil, şekil, anlatım ve muhteva özellikleri incelenmiştir. Sonrasında ise Yahyâ’nın Şefaatnâme’sinde ele alınan konunun Ömeroğlu’nun (ö. 14. yy) Şefaatnâme’sinde, Pir Muhammed’in (ö.?) Şefaatnâme’sinde, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Y. Y. 520/2 numarada kayıtlı yazmanın 30a-34a yaprakları arasında bulunan müellifi meçhul bir şefaatnâmede de yer alması sebebiyle bu dört metin mukayese edilmiştir. Farklı şairlerin kaleminde, aynı olay örgüsünün nasıl ifade edildiği bir tablo dâhilinde ortaya konmaya çalışılmıştır. Makalenin sonunda, Şefaatnâme-i Yahyâ’nın transkripsiyonlu metni hazırlanarak araştırmacıların istifadesine sunulmuştur. (shrink)

İnsan ve hayvan arasındaki ilişki tarihin her döneminde ele alınan önemli bir sorundur. Bununla birlikte hayvanın kendi varlığının ne anlam ifade ettiği de ontolojik ve epistemolojik bağlamda irdelenmiştir. Bunun yanında etik ve siyaset bağlamında da bu sorunun önem arz ettiğini belirtmek gerekir. Dolayısıyla siyaset felsefesinde birey, toplum, devlet ilişkisini açık ve anlaşılır kılabilmek için çoğu kez hayvan metaforlarına veya doğrudan hayvandaki egemenliğin insana ve devlete nasıl geçtiğine odaklanılmıştır. Ancak metaforların tam olarak karşılığını bulabilmesi için etkili bir teori ve anlatıma ihtiyaç (...) duyulmaktadır. Söz konusu mahareti gösteren Platon, siyaset, devlet ve toplum üzerine derin analizler yaparken çoğu zaman metaforlara başvurmuş ve bu doğrultuda ilgi çekici örnekler ortaya koymuştur. Platon, bu yönüyle, çağını aşan bir perspektife sahip büyük bir teorisyen olarak görülebilir. Onun yapmış olduğu benzetmeler ilgi çekici olduğu kadar aynı zamanda da kışkırtıcıdır. Bu çalışmada siyaset felsefesinde önemli rol oynamış Platon’un siyasal bir unsurun aracı olarak hayvan metaforları onun Devlet eseri üzerinden değerlendirilmeye çalışıldı. Böylelikle Platon’un Devlet’te insan, etik ve siyaset teorisi üzerine yaptığı tartışmalarda başvurduğu hayvan metaforları incelendi. Amacımız Platon’un siyaset anlayışını, benzetmeler veya karşılaştırmalar yoluyla nasıl sistematize ettiğini incelemek ve buna dikkat çekebilmektir. Öncesinde ise hayvan-insan karşılaştırmasının felsefi açıdan nasıl ele alındığını araştırmak için felsefe tarihinden bazı düşünürlerin görüşlerine başvurulmuştur. Sonuç bölümünde felsefe tarihinde insan ve hayvan arasındaki kimi benzerliklerin veya farklılıkların teori geliştirme bağlamında ilham kaynağı olduğu gösterilmeye çalışılmıştır. (shrink)

Bu çalışmada, Güneydoğu Anadolu’da karnaval, şenlik veya festival olarak adlandırabileceğimiz zêwin toplumda dayanışma ve bütünleşmenin inşasındaki rolü ve işlevine değinilmektedir. Aynı zamanda zêwin sosyo-kültürel açıdan anlamı ve toplumsal bazda ürettikleri ele alınmıştır. Bireyler ata topraklarına gelerek, kabirler etrafında birlik ve beraberlik içerisinde şenlikler düzenleyip ziyafetler vermektedir. Farklı aşiretler ve köyler arasında çatışma olmaksızın gerçekleştirilen bu etkinlikler, toplumda dayanışmayı ve bütünleşmeyi güçlendiren önemli işlevlerler taşımaktadır. Zêwler dayanışmanın, bütünlüğün ve birliğin tahsis edilmesi ve toplum tarafından üretilmesi için önemli etkinlikler arasındadır. Araştırmamızda Güneydoğu (...) Anadolu’da kadim ve kutsal bir bölge olan Turabdin yer alan etkinlikler ele alınacaktır. Ziyaret fenomeninde hem kutsal ile manevi bir bağlantı hem de toplumsal düzlemde kolektif eğlence kültürüne işaret eden ritüeller yapılmaktadır. Zêw şenliklerinde ataları anma, manevi tatmin, dua, adak adama ve dilek dileme gibi kutsal birtakım ritüeller gerçekleştirilir. Bunlara ek olarak zêw sırasında potlaca benzeyen ziyafetler düzenlenmektedir. Zêw sırasında sergilenen etkinlikler, bölgenin yerel kültürü ile şekillenen eğlence biçimleri olan cirit oyunu, mıtırpların çalgı çengisi ve kilometrelerce uzanan halay kültürü de aynı mekânda senkretik bir nitelik sergilemektedir. Çalışmada farklı tarih ve mekanlarda yapılan zêw şenliklerinin en meşhurlarından olan Seyyid Bilal ve Şeyh Hasan Zêw’leri ele alınacaktır. Bölgede zêwlerin ekonomik, politik, sosyo-psikolojik, kültürel ve tarihsel işlevleri ortaya konulmuştur. Bu bağlamda 20 katılımcı ile derinlemesine mülakat yapılarak elde edilen veriler analiz edilmiştir. Sonuç kısmında elde edilen veriler ritüel, sembol ve inanç üzerinden ele alınarak tartışılacaktır. (shrink)

Ortadoğu bölgesindeki çatışma ve istikrarsızlık ortamının ardında İran - Suudi Arabistan rekabeti bulunmaktadır. Bununla birlikte bu rekabetin politik doğası, çoğunlukla ana akım medya tarafından aşırı derecede basitleştirilmiştir. Benzer biçimde İran – Suudi Arabistan rekabetinin içindeki kimlik politikaları üzerine yazılmış literatürün büyük bir kısmı bölgesel istikrarsızlıkların kökeni ve kaynağını ağırlıklı olarak tarihlerinin genel ve betimleyici bir hesabını sunmuş veya oyuncuların iktidar mücadeleleri içerisinde Sünni ve Şii İslam’ın politikleşmesine ve manipülasyonuna odaklanmıştır. Halen mevcut olan kimlik politikaları üzerine teorileri sentezleyen, yani Primordializm, araçsallık, (...) ve sosyal inşacılık, bu araştırmanın teorik modelini oluşturmaktadır. Bu modelde, mezhepsel kimlik – Ortadoğu toplumlarının ve yanı sıra bölgesel tarihin bir gerçeği olarak – sadece politik süreçler üzerine muazzam etkileri ölçülmedi, ayrıca politik uygulamalarda her düzeydeki politik aktörlerin kullanımıyla karşılaştırılmıştır. (shrink)

İ‘câzü’l-Kur’ân literatürüne bakıldığında ilim adamlarının i‘câzın ne anlama geldiği, tehaddînin mâhiyeti ve bu olgunun ne şekilde tahakkuk ettiği konusunda birtakım çözüm yolları bulmaya çalıştıkları; bu konuyu nazm, fesâhat ve belâgatla ilişkilendirerek çok sayıda teori ortaya koydukları görülmektedir. Bu bağlamda Kur’ân metninin ne kadarının mu‘ciz olduğu, muârızlarına müteveccih tehaddînin asgari miktarı meselesinde serdedilen görüşlerden biri, Kur’ân’ın iç düzenin en küçük birimi olan âyetle tehaddîdir. İslâm düşünce tarihinin klasik ve modern dönemlerinde savunucusu bulunan bu yaklaşıma göre Kur’ân’ın en küçük birimi olan âyet (...) veya âyet eczâsı, mu‘ciz olmakta ve muarızlara bunlarla meydan okunmaktadır. Konuya ilişkin daha önce bir çalışmanın yapılmamış olmasından hareketle i‘câzü’l-Kur’ân literatürüne katkı sunmayı amaçlayan bu çalışmada, tehaddînin âyetle tahakkuk ettiğini belirten ilim adamlarının istidlâl yöntemleri önce deskriptif bir üslupla aktarılmakta, akabinde bunlar analitik bir bakış açısıyla irdelenmektedir. Son olarak da âyetle tehaddî teorisinin Kur’ân’ın bütünlüğüne riayet ilkesine uyup uymadığı test edilmekte ve bu bağlamda i‘câz olgusunun mâhiyeti incelenmektedir. Sonuç olarak mezkûr ilke esas alındığında fesâhat ve belâgat yönlerinin her âyette eşit düzeyde tahakkuk ettiğini söylemek mümkün gözükmemektedir. Zira Kur’ân’da iki harften ya da tek kelimeden oluşan âyetlerin tehaddîye veya mu‘cizeye konu olduğunu aklen ileri sürmek mümkün değildir. Bu durumda tehaddînin kısa veya uzun olmasına bakılmaksızın âyet veya âyet parçacıklarında değil de her bir sûrenin bütünlüğünde gerçekleştiğini savunmanın daha isabetli bir yaklaşım olduğu kanaatine ulaşılmaktadır. (shrink)

Kâdirî tarikatının kurucusu olarak bilinen Abdülkâdir Geylânî’ye nispet edilen Arapça pek çok kaside bulunmaktadır. Bu kasidelerden biri, bu çalışmaya konu edilen Kasîdetü’t-Tâ’iyye’dir. Geylânî, Allah’ın kendisine lütfettiği nimetleri anlatıp O’na şükrünü dile getirdiği beyitlerde şatahat olarak tabir edilen ifadelere yer vermiştir. Kendisinden istigâsede bulunanlara yardımda bulunulacağına dair bir havassı da bulunan mezkûr kasidenin Türkçe tercüme ve şerhleri yapılmıştır. Bu çalışmada, Geylânî’nin Kasîdetü’t-Tâ’iyye’sine yapılan Şerh-i Kasîdetü’t-Tâ’iyye başlıklı şârihini tespit edemediğimiz Türkçe şerh incelenmiştir. Çalışmanın giriş bölümünde Geylânî’nin hayatı ve mezkûr kasidenin türü olan (...) şathiye hakkında temel bilgiler sathî olarak verilmiştir. İnceleme bölümünde ise Geylânî’nin Kasîdetü’t-Tâ’iyye’si tanıtılmış ve tetkik edilen şerhle ilgili bilgilere yer verilmiştir. Çalışmanın neticesinde ise tespit edilen üç nüshanın karşılaştırılmasıyla şerhin transkripsiyonlu metni hazırlanmıştır. Bu çalışma, tasavvufî şiir şerhleri literatürüne katkı açısından önem arz etmektedir. (shrink)

Habeşistan Prensi Rasselas Bir Hikâye, Dr. Samuel Johnson’ın (1709-1784) eserlerinin en popüler olanlarından biridir. Eserin ilk okuyucuları onu felsefî ve pratik açıdan önemli bir eser olarak görmüş ve bir roman olarak sınıflandırmanın zor olduğunu düşünmüştür. Johnson, eserini yaklaşık 250 yıl önce yazmasına rağmen bugün de okuyucuya hayatın, ölümün, evliliğin, öğrenmenin, eyleme karşı eylemsizliğin anlamını ve diğer birçok konuyu keşfettirmeye çalışmaktadır. Johnson, ahlak teorilerinden hareketle mutluluğu ele almamaktadır. Ahlakî failin kendisinden, insandan ve insanın yaşadığı hayat ve bunun koşullarından hareketle konuyu anlatmaktadır. (...) Mutluluk anlamında temele alınacak olan fail ve onun içinde bulunduğu şartları değerlendirmektedir. Mutluluk, elde edilenden veya elde etmekten çok arama ve başarmada bulunabilir. Habeşistan Prensi, Voltaire’in (1694-1778) iyimserlik sistemini çürütmek için yazdığı Candide adlı esere, planı ve yapısı bakımından benzerlik göstermektedir. Fakat vardıkları sonuç birbirlerinden oldukça farklıdır. İnsanların mutluluğu bulmayı düşündükleri hemen her unsur ele alınıp bunların istenileni veremeyeceğinin belirtildiği Habeşistan Prensi, yöneticilerden hizmetçilere, yaşlılardan gençlere, bilgelerden cahillere varıncaya kadar her kesimden insanı örneklemektedir. Bütün olaylar mutluluk umuduyla başlamış fakat hayal kırıklığıyla sona ermiştir. Sonuçta romanda kurgusal bir yolculuk aracılığıyla ahlakî bir gerçeklik ortaya konulmaya çalışılmıştır. Johnson, Türkiye'de çok fazla tanınmadığı için makalenin giriş kısmında hayatı ve eserlerinin Habeşistan Prensi ile ilgili olan yönlerine kısaca değindik. Çalışmada yöntem olarak nitel araştırmanın imkanlarından yararlanılmış, literatür ve doküman analizi metotları kullanılarak Habeşistan Prensi’nde mutluluk, kötümserlik, iyimserlik konuları incelenmiştir. (shrink)